Trong bối cảnh an toàn vệ sinh thực phẩm được quan tâm hàng đầu, chất bảo quản thực phẩm vừa là một giải pháp công nghiệp cần thiết, vừa là nỗi lo của người tiêu dùng. Vậy bản chất của chúng là gì và liệu chất bảo quản thực phẩm có hại không? Với tư cách là chuyên gia trong ngành giải pháp bảo quản tại Fuji Ice, chúng tôi sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn toàn diện và khách quan nhất về chủ đề này, giúp bạn sử dụng thực phẩm một cách an toàn và thông thái.
📍 Phân loại chất bảo quản thực phẩm (Tự nhiên vs. Nhân tạo)
Chất bảo quản thực phẩm (tên chất bảo quản thực phẩm tiếng Anh là gì: Food Preservatives) là các chất hóa học hoặc thành phần tự nhiên được thêm vào thực phẩm để ngăn ngừa hoặc làm chậm quá trình hư hỏng, thối rữa do vi sinh vật, nấm mốc hoặc do các phản ứng hóa học gây ra. Chúng giúp kéo dài thời hạn sử dụng và duy trì chất lượng của thực phẩm.
Chúng được chia thành hai nhóm chính:
1. Chất bảo quản thực phẩm tự nhiên
Đây là những thành phần có sẵn trong tự nhiên mà con người đã sử dụng từ hàng ngàn năm trước để giữ thức ăn lâu hơn.
- Muối (Salt): Hút nước (tạo môi trường ưu trương), ức chế sự phát triển của vi khuẩn.
- Đường (Sugar): Tương tự như muối, dùng nhiều trong mứt, kẹo, siro.
- Giấm (Vinegar): Môi trường axit (pH thấp) ngăn chặn hầu hết vi sinh vật.
- Các loại gia vị: Nhiều loại như tỏi, đinh hương, quế có đặc tính kháng khuẩn tự nhiên.
- Phương pháp vật lý: Hút chân không, sấy khô, và đặc biệt là kiểm soát nhiệt độ (ướp lạnh, đông lạnh) là phương pháp bảo quản tự nhiên hiệu quả nhất.
2. Chất bảo quản nhân tạo (Tổng hợp)
Đây là các chất hóa học được tổng hợp và đưa vào thực phẩm trong quy trình sản xuất công nghiệp, được kiểm soát nghiêm ngặt về liều lượng. Chúng thường được phân loại dựa trên cơ chế hoạt động:
- Chất chống vi sinh vật: Ngăn chặn vi khuẩn, nấm mốc (ví dụ: Benzoates, Sorbates).
- Chất chống oxy hóa: Ngăn chặn phản ứng oxy hóa làm hỏng chất béo, mất vitamin (ví dụ: BHA, BHT).
- Chất chống hóa nâu: Thường dùng cho trái cây, rau củ (ví dụ: Sulfites).
⚠️ Chất bảo quản thực phẩm có hại không? Góc nhìn từ chuyên gia
Đây là câu hỏi cốt lõi mà mọi người tiêu dùng đều quan tâm. Câu trả lời thẳng thắn là: Phụ thuộc vào 3 yếu tố: LOẠI CHẤT, LIỀU LƯỢNG và CÁCH SỬ DỤNG.
Giống như bất cứ thứ gì, “liều lượng làm nên thuốc độc”. Nước là tốt, nhưng uống quá nhiều nước trong thời gian ngắn cũng có thể gây ngộ độc.
- An toàn khi dùng đúng: Khi được sử dụng đúng loại, đúng liều lượng cho phép theo quy định về chất bảo quản thực phẩm, chúng được coi là an toàn. Chúng giúp ngăn ngừa ngộ độc thực phẩm do vi sinh vật (một rủi ro còn nguy hiểm hơn nhiều).
- Có hại khi lạm dụng: Vấn đề phát sinh khi các nhà sản xuất vô lương tâm sử dụng các chất bảo quản thực phẩm bị cấm hoặc lạm dụng liều lượng cho phép để kéo dài hạn sử dụng một cách bất thường.
- Tác động lâu dài: Một số người có thể nhạy cảm hoặc dị ứng với một số loại chất bảo quản nhất định (ví dụ: Sulfites có thể gây khó thở ở người bị hen suyễn). Việc tiêu thụ quá mức một số chất bảo quản trong thời gian dài cũng bị nghi ngờ liên quan đến một số vấn đề sức khỏe.
Tóm lại: Người tiêu dùng không nên “ác quỷ hóa” tất cả các chất bảo quản, mà nên trang bị kiến thức để chọn lựa thực phẩm từ nhà sản xuất uy tín, tuân thủ quy định.
🧪 Các chất bảo quản hóa học phổ biến (Và Natri Benzoat)
Khi đọc nhãn mác thực phẩm, bạn sẽ thường thấy các tên hoặc mã số (E-number) sau:
1. Chất bảo quản thực phẩm Natri Benzoat (E211)
Natri Benzoat (Sodium Benzoate) là một trong những chất bảo quản được sử dụng rộng rãi nhất, đặc biệt trong các sản phẩm có tính axit như nước giải khát, dưa chua, mứt, và tương ớt.
- Cơ chế: Hoạt động hiệu quả nhất ở môi trường pH thấp (axit), ức chế nấm mốc và một số vi khuẩn.
- Lưu ý: Có một số lo ngại về việc Natri Benzoat kết hợp với Vitamin C (Axit Ascorbic) và tiếp xúc với nhiệt/ánh sáng có thể tạo ra Benzen (chất gây ung thư) ở nồng độ rất thấp. Tuy nhiên, các cơ quan quản lý toàn cầu khẳng định ở liều lượng cho phép, rủi ro là không đáng kể.
2. Sorbates (E200 – E203)
Bao gồm Axit Sorbic và các muối (như Kali Sorbate). Chúng rất hiệu quả trong việc chống nấm mốc và thường được dùng trong phô mai, rượu vang, bánh nướng, và trái cây sấy khô. Chúng được coi là khá lành tính.
3. Sulfites (E220 – E228)
Thường ở dạng Khí Sulfur Dioxide (SO2) hoặc các muối Sulfit. Chúng mạnh mẽ trong việc chống vi khuẩn, chống oxy hóa và ngăn ngừa hóa nâu.
- Ứng dụng: Rượu vang, trái cây sấy (giữ màu cam cho mơ khô), khoai tây chế biến.
- Cảnh báo: Đây là chất gây dị ứng phổ biến. Những người nhạy cảm với Sulfit cần đọc kỹ nhãn mác.
📜 Quy định về chất bảo quản thực phẩm của Bộ Y Tế
Để đảm bảo an toàn, Bộ Y Tế Việt Nam (cũng như các tổ chức quốc tế như FDA, EFSA) ban hành các quy định rất nghiêm ngặt.
Các quy định này (ví dụ: Thông tư 24/2019/TT-BYT) xác định rõ:
- Danh mục cho phép: Chỉ những chất đã được chứng minh an toàn qua nghiên cứu mới được phép sử dụng.
- Giới hạn tối đa (ML): Nồng độ tối đa của một chất được phép có trong một loại thực phẩm cụ thể.
- Loại thực phẩm: Một chất có thể được phép dùng trong nước giải khát nhưng lại bị cấm trong thịt tươi.
Các chất bảo quản thực phẩm bị cấm
Bên cạnh danh mục cho phép, có những hóa chất tuyệt đối bị cấm dùng trong thực phẩm vì độc tính cao, ví dụ điển hình là Formol (Formaldehyde).
Formol (thường dùng trong ướp xác, công nghiệp gỗ) thỉnh thoảng bị phát hiện dùng để ướp phở, bún, hải sản để giữ độ dai và tươi lâu. Đây là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, gây nguy hiểm cho sức khỏe (có khả năng gây ung thư).
📋 Cách sử dụng chất bảo quản thực phẩm an toàn
Nếu bạn là người tiêu dùng, cách sử dụng chất bảo quản thực phẩm an toàn nhất chính là “sử dụng gián tiếp” thông qua việc lựa chọn sản phẩm:
- Đọc nhãn mác: Tập thói quen đọc thành phần. Chọn sản phẩm có ghi rõ các chất bảo quản được phép (thường có mã E-number) thay vì các sản phẩm mập mờ.
- Ưu tiên thương hiệu uy tín: Các công ty lớn, có đăng ký kinh doanh rõ ràng thường tuân thủ các quy định của Bộ Y Tế nghiêm ngặt hơn.
- Không ham rẻ, ham “tươi lâu bất thường”: Nếu một miếng thịt, mớ rau để ngoài chợ cả ngày nắng mà không hỏng, đó là dấu hiệu cực kỳ đáng ngờ.
- Đa dạng hóa thực đơn: Tránh ăn một loại thực phẩm đóng gói lặp đi lặp lại mỗi ngày để giảm tải lượng tích tụ của bất kỳ chất bảo quản nào.
❄️ Giải pháp bảo quản không hóa chất: Vai trò của Gói hút ẩm và Chuỗi lạnh
Tại Fuji Ice, chúng tôi tin rằng phương pháp bảo quản tốt nhất là phương pháp ít can thiệp hóa học nhất. Hai “kẻ thù” lớn nhất của thực phẩm chính là ĐỘ ẨM và NHIỆT ĐỘ.
1. Kiểm soát độ ẩm với Gói hút ẩm
Vi khuẩn và nấm mốc cần độ ẩm để phát triển. Bằng cách giữ cho môi trường xung quanh thực phẩm khô ráo, chúng ta có thể bảo quản chúng hiệu quả.
- Gói hút ẩm Silica Gel: Bạn thường thấy gói silica gel trong bánh trung thu, rong biển khô, thuốc tây. Chúng hút độ ẩm trong bao bì, giữ cho sản phẩm giòn, không bị mốc.
- Nhiều người lo lắng gói hút ẩm có độc không. Bản thân hạt gói hút ẩm silica gel không độc, chúng trơ về mặt hóa học. Nguy hiểm chỉ xảy ra nếu nuốt phải (gây tắc nghẽn) hoặc nếu nhà sản xuất dùng loại có Coban Clorua (chất chỉ thị màu xanh, hiện đã bị cấm).
2. Giữ lạnh thụ động: Giải pháp tối ưu từ Fuji Ice
Đây là phương pháp bảo quản tự nhiên và hiệu quả nhất. Khi nhiệt độ giảm xuống (đặc biệt là dưới 4°C), hầu hết các phản ứng hóa học và sự phát triển của vi sinh vật đều bị chậm lại đáng kể.
Đây chính là cốt lõi của chuỗi cung ứng lạnh. Đối với vận chuyển hoặc bảo quản tạm thời mà không có tủ điện, các giải pháp như đá gel giữ lạnh và túi giữ lạnh chuyên dụng là lựa chọn hàng đầu. Chúng duy trì nhiệt độ ổn định, giúp thực phẩm (từ rau củ, hải sản đến vắc-xin) tươi ngon và an toàn mà không cần dùng đến hóa chất bảo quản.
❓ Giải đáp thắc mắc thường gặp (FAQ)
1. Chất bảo quản thực phẩm tiếng Anh là gì?
Chất bảo quản thực phẩm trong tiếng Anh là Food Preservative.
2. Chất bảo quản thực phẩm mua ở đâu?
Các chất bảo quản thông dụng như Natri Benzoat, Kali Sorbate… thường được bán tại các cửa hàng chuyên về phụ gia thực phẩm, hóa chất công nghiệp. Tuy nhiên, nếu bạn là người tiêu dùng cá nhân, chúng tôi khuyên bạn không nên tự ý mua và sửdụng. Nếu bạn là doanh nghiệp, hãy tìm đến các nhà cung cấp lớn, có giấy chứng nhận An toàn thực phẩm từ Bộ Y Tế.
3. Dùng túi chườm lạnh y tế để bảo quản thực phẩm được không?
Câu trả lời là KHÔNG NÊN. Mặc dù cả hai đều có tác dụng giữ lạnh, nhưng túi chườm lạnh (dùng cho y tế) được thiết kế cho mục đích chấn thương, không yêu cầu tiêu chuẩn an toàn khi tiếp xúc với thực phẩm. Bạn nên sử dụng đá gel giữ lạnh chuyên dụng cho thực phẩm (food-grade) để đảm bảo an toàn tuyệt đối, tránh nguy cơ rò rỉ hóa chất không mong muốn vào thức ăn.
4. Làm sao nhận biết thực phẩm có chứa chất bảo quản bị cấm?
Rất khó nhận biết bằng mắt thường. Dấu hiệu nghi ngờ rõ nhất là thực phẩm tươi (bún, phở, thịt, cá) để ở nhiệt độ thường rất lâu mà không bị ôi thiu, không có côn trùng (ruồi, nhặng) bám vào.
Kết luận
Chất bảo quản thực phẩm, khi được sử dụng đúng cách và tuân thủ quy định về chất bảo quản thực phẩm, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh lương thực và giảm lãng phí. Chúng không hoàn toàn “xấu” như nhiều người lầm tưởng.
Là người tiêu dùng thông thái, thay vì bài trừ, chúng ta nên học cách đọc nhãn mác, lựa chọn sản phẩm từ các nhà sản xuất uy tín, và ưu tiên các phương pháp bảo quản tự nhiên như giữ lạnh.
Thông Tin Liên Hệ
Là chuyên gia hàng đầu về các giải pháp giữ lạnh thụ động tại Việt Nam, Fuji Ice cung cấp các sản phẩm đá gel, túi giữ nhiệt, thùng giữ lạnh… giúp bảo quản thực phẩm, dược phẩm an toàn trong suốt quá trình vận chuyển.
- Công ty: CÔNG TY TNHH KỸ NGHỆ LẠNH SÀI GÒN (Fuji Ice)
- Địa chỉ: Lô 12A, KCN Hiệp Phước, Xã Hiệp Phước, Huyện Nhà Bè, Tp. HCM
- Hotline: 0968191568
- Website: https://fujiice.vn/da-gel/
